Hjalmar Söderberg "Zabłąkania" - fin de siècle impresjonistycznym piórem

Wydawnictwo KOJRO
Tytuł oryginału: Förvillelser
Przekład z języka szwedzkiego Paweł Pollak
Data wydania 18.08.2010
Liczba stron: 156
Cena: 28,50


Były co najmniej dwa powody, dla których sięgnęłam po tę niepozorną książkę, którą łatwo przeoczyć, bowiem nie krzyczy "weź mnie"z półek księgarni i nie przechwala się w reklamach "jestem super". Pierwszy to taki, że przetłumaczył ją Paweł Pollak, ceniony przeze mnie tłumacz i pisarz, którego niezły kryminał "Gdzie mól i rdza" przeczytałam jakiś czas temu, piszący znakomitego bloga (niestety ostatnio zarządził wakacyjną przerwę, a mnie bez jego cotygodniowych postów jakoś smętnie). Drugi to taki, że wreszcie postanowiłam wziąć udział w wyznaniu Sardegny "trójka pik", a że jednym z zaordynowanym tematów miała być literatura skandynawska, więc uznałam, że lepszej okazji nie będzie. W dodatku dziś nadarzyło się wolne, letnie popołudnie nad wodą, a książeczka, choć się mieni powieścią, miała kompaktowe gabaryty i objętość, urągającą dzisiejszym standardom, ale jakże przyjemną, by schrupać naraz...

A zatem od razu do rzeczy. Sztokholm. Gdzieś pod koniec dziewiętnastego stulecia. Tomas Weber, bonwiwant, by nie powiedzieć truteń, dwudziestolatek, profesorski synek z dobrej i zamożnej rodziny, który ledwie wszedł w dorosłe życie, od razu, zaliczywszy egzamin na medycynę, spoczął na laurach, by oddawać się przyjemnościom życia - smakować je pełną piersią, odkrywać miłość i namiętność. Zakochany w Märcie, początkowo zadowala się żarliwymi spojrzeniami i ukradkowymi pocałunkami, jednocześnie wszczynając namiętną miłostkę z Ellen, prostą dziewczyną, ekspedientką. Używający życia na koszt ojca student podoba się kobietom, więc początkowe zadurzenie w Märcie przeradza się w namiętny związek. Obie trzepoczą wokół niego niczym ćmy wokół nocnej latarni, nieświadome, w co się pakują. Tomas bowiem, oprócz miłosnych schadzek, niewiele im może zaoferować, bez środków do życia, z rosnącymi długami, uwikłany w namiętności, sam przypomina ćmę, bezwolnie i nieuchronnie zmierzającą do przypalenia sobie skrzydeł. Dnie spędza na bezczynnym snuciu się po mieście, oddawaniu się marzeniom, pożyczaniu pieniędzy tu i tam, by wreszcie wpaść w sidła lichwiarza.

To jest szkielet powieści, nieskomplikowany, można powiedzieć, banalny, ot, miłosna historia tragicznego trójkąta. Wokół tej miłosnej opowiastki Söderberg, dla którego "Zabłąkania" były literackim debiutem, namalował obraz szwedzkiego społeczeństwa, trochę prowincjonalnego, drobnomieszczańskiego, ale obraz żywy, psychologicznie dopracowany, wnikliwy. Każda scena zdaje się przemawiać i każda ma znaczenie. Nawet kolacja u konsula, może początkowo wydająca się niepotrzebna i nużąca, będzie miała swoje znaczenie w finale, wyjaśni bowiem relacje pomiędzy kluczowymi postaciami. Skreślone precyzyjną, ostrą kreską postacie nie są papierowe, lecz autentyczne, żywe, wyraziste. To w detalach widoczne jest mistrzostwo autora.

Ale to nie bohaterowie ujęli mnie w tym niewielkim dziełku najbardziej, ale malarskie tworzenie atmosfery, impresjonistyczne rzucanie kolorów, świateł i cieni na stronice powieści. Kiedy rozpoczyna się ta historia, pod koniec kwietnia, zapach budzącego się życia aż bije z każdej linijki, lipiec przygniata nas skwarem i odurza zielonością natury, listopad sprowadza na samo dno melancholii i upadku, spowijając szarością i zdejmując chłodem. Kiedy towarzyszymy Tomasowi w jego bezcelowych wędrówkach po Sztokholmie, śledzimy jego błądzenie po życiowych manowcach, oddychamy beznadzieją, stajemy się takimi jak on, zabłąkanymi, widmowymi i bezwolnymi postaciami. To bardzo intensywne doznania, świadczące o kunszcie autora - nie każdemu w tak skondensowanej formie udaje się nasączyć czytelnika atmosferą powieści - w tym wypadku dekadencką i z lekka mroczną atmosferą końca wieku.

To co, nie zestarzała się? Można dziś czytać taką literaturę? Podobna historia mogła rozegrać się tu i teraz, mimo rozluźnienia obyczajów (to, co szokowało wtedy, dziś wszyscy przyjmują wzruszeniem ramion). Niebieskich ptaków pokroju Tomasa nigdy nie będzie brakować. Autor jednak nie grozi moralizatorsko palcem, nie dokonuje osądów. On opowiada tylko pewną historię. I opowiada ją dobrze.

"Zabłąkania" to dramat, ale mimo oszczędnego języka dramat niezwykle plastyczny, dziś powiedzielibyśmy filmowy. Nie jest to epickie dzieło, zwalające z nóg rozmachem, ale kameralna historia, urzekająca językiem i malarskością. Bardzo dobrze mi się dziś wpisało w to leniwe niedzielne popołudnie - słońce przypiekało dziś z nieba i z kart powieści, a burza, która parę minut temu przewaliła się nad nami, znakomicie zgrała się z zakończeniem.

Daję czwórkę, taką mocną, soczystą (4/5).

Książkę przeczytałam w ramach wyzwania "Trójka pik".