Vincent V. Severski "Nielegalni" - a na co dziś komu szpieg?

Wydawnictwo: Czarna Owca
Czarna Seria
Data wydania: listopad 2011
Ilość stron: 808
Cena: 49,90 zł

Wydawać by się mogło, że zawód szpiega odszedł do lamusa wraz z innymi przeżytkami i wytworami zimnej wojny. Wszak dziś w Europie nie ma już (chyba) śmiertelnych wrogów patrzących na siebie zza żelaznej kurtyny, muru i pozamykanych na głucho granic. Każdy jeździ gdzie chce, brata się z kim chce i współpracuje oraz ciągnie korzyści, miast zwalczać, podchodzić i ryć. Szpieg, twór żywcem wyjęty z powieści Ludluma, Forsytha  i mistrza LeCarre'a, wraz ze schowkami, skrytkami, obserwacjami i szyframi, w dobie cyfryzacji, GPS-ów i telefonii komórkowej nie ma prawa bytu i jawi się wyłącznie rozkosznie nostalgicznym reliktem, przypominającym chłodną epokę. A guzik. Nic bardziej mylnego. 

Wydany w zeszłym roku thriller szpiegowski "Nielegalni" dowodzi, że nasze stereotypowe wyobrażenia, często wyidealizowana wizja pracy wywiadu niewiele ma wspólnego z rzeczywistością. Dowodzi? A owszem, dowodzi, bowiem powieść napisał były oficer wywiadu i choć wiemy, że cała historia jest fikcyjna, to jednak jemu dajemy wiarę bardziej, niż komukolwiek innemu, a realia, na których autor oparł swą opowieść, przekonują do tego stopnia, że czytelnik odnosi wrażenie, jakby był świadkiem szczerej, dogłębnej spowiedzi szpiona. 

Całość osnuta jest wokół archiwum nielegalnego NKWD, rzekomo ukrytemu podczas wojny w twierdzy 

Brześć i będącemu istną bombą zegarową, mogącą zmienić nie tylko postrzeganie wielu faktów z przeszłości paru europejskich krajów, ale i w znaczący sposób wpłynąć na ich teraźniejszość oraz przyszłość (politka, panie...). Skrzynką, co zrozumiałe, interesują się wywiady polski i rosyjski, ale sprawa zatacza szersze kręgi, wplątując w fabułę również paru Szwedów, Białorusinów, a nawet Tatara. 

Autor nie mizdrzy się do czytelnika, nie podaje mu niczego na tacy, nie prowadzi za rączkę, tylko najpierw wymaga, i to sporo. Pierwsze sto stron ośmiusetstronicowej cegły to wycieczka w przeszłość, na spotkanie z Berią i paroma innymi milusimi osobnikami zza wschodniej granicy, ale i mozolne kluczenie po Szwecji, śladami sędziwego i najwyraźniej nadal aktywnego oficera wywiadu rosyjskiego. Obie te wyprawy pozornie się ze sobą nie łączą, a odnalezienie w tym chaosie osnowy przypomina żmudne składanie kawałków misternej układanki - co najmniej z pięciu tysięcy kawałków. Ów mozół zostaje jednak nagrodzony i to sowicie. Następuje wreszcie moment, w którym trybiki zaczynają się zazębiać, a fabuła zaczyna nabierać sensu i tempa, zmierzając ku niechybnemu, pasjonującemu finałowi. 

Ktoś, kto zakładał, że skwituje tę książkę pobłażliwym uśmieszkiem, jako produkt naśladujący najlepsze dokonania koryfeuszy na polu powieści szpiegowskiej, będzie musiał pogodzić się z faktem, że mu się ten uśmieszek prędko ulotni, a mina zrzednie. Bo "Nielegalni" to kawał solidnej sensacyjnej prozy, osadzonej w naszych, polskich realiach, bez skrupułów obalającej mity o pracy wywiadu i bez ogródek serwujący parę gorzkich prawd. Fakt, Nobla raczej za tę powieść Severski raczej nie dostanie, ale z drugiej strony nie dla literackich fidrygałków czytamy takie książki. Czytamy je, by poczuć wibracje napiętych jak postronki nerwów, odurzyć się eksplodującą adrenaliną, zbierać położone przez autora wskazówki i wybiegać myślą wprzód, sekundować bohaterom i kochać i umierać wraz z nimi. Wszystko to "Nielegalni" zapewniają. Dają nawet więcej niż porównywalne dzieła twórców amerykańskich czy brytyjskich - niczym nie zmącony wgląd w rosyjską i polską duszę, których chyba żaden Anglosas nie rozumie tak dobrze, jak Słowianin. I nawet nie przeszkadzaja w tym trochę zabawne, trochę przerysowane wizerunki durnego, pijanego, prymitywnego i pazernego Ruska. Finalny dialog Konrada i Miszy Popowa, te pseudofilozoficzne, bełkotliwe i płynące z głębi duszy wywody z poziomu piątego (kto przeczyta, ten się dowie, co to), to jedna z najlepszych i najbardziej autentycznych scen książki.

Za minus poczytuję zaś fatalną kreację postaci kobiecych, a zwłaszcza tej jednej, wyjątkowo naiwnej i tak głupiutkiej, że aż dziw, jak jej się udało dostać do wywiadu. Mam nadzieję, że to nie wyraz osobistych poglądów na temat kobiet i ich umiejętności w ogóle, a tylko wypadek przy pracy. Lekki minus również za fazowe dłużyzny i fabularne dreptanie w miejscu, które kompensuje jednak wysokie zagęszczenie topograficznych szczegółów i bogate, sprawdzone odzworowanie realiów (tak lubię). 

Wychodzi mi, że to super solidna czwórka z wielkim plusem. Po kilkudniowej intesywnej znajomości z Konradem i Co. już zaczynam tęsknić za asami naszego wywiadu, a tęsknotę tę osładza mi fakt, że kontynuacja, czyli "Niewierni", tuż tuż.

Moja ocena: 4+/5.