Joanna Jodełka "Kamyk" czyli rzecz o ślepym przypadku

Wydawca: Świat Książki
Data wydania: 17 października 2012
Ilość stron: 253
Cena: 29,90 zł

W nowy czytelniczy rok wkroczyłam niby kryminalnie, ale gdyby ktoś pokusił się o dokładną analizę gatunku, do którego można by zaliczyć najnowszą powieść uhonorowanej Wielkim Kalibrem Joanny Jodełki, to zapewne padłyby takie zbitki jak "obyczajowa z wątkiem", "sensacyjna", "thriller", a i tak okazałoby się, że żadna z nich nie oddaje prawdy.

Zresztą nie bądźmy małostkowi, nie o szufladkowanie wszakże chodzi. Odnoszę nawet wrażenie, że pewne przełamanie konwencji i utartych skostniałych struktur jak najbardziej leżało w zamysłach autorki, która mogła przecież napisać pozycję bardziej klasyczną, a jednak tego nie zrobiła. O czym jest ta książka? Tak naprawdę o przypadku, o efekcie motyla, czy, jak w tytule, o kamyku, który dostawszy się między tryby maszynerii, może zakłócić rytm jej pracy, bądź zmienić bieg życia.

Zbrodnia jednak jest. Na ulicy zastrzelony zostaje właściciel pewnej poznańskiej firmy, a traf chce, że przypadkiem postrzelona przy tym zostaje pewna kobieta, Ewa Kochanowska, pracownica tej firmy i matka niewidomej dwunastoletniej Kamili, Kamyka. Kobieta ciężko ranna ląduje w szpitalu, a dziewczynką musi zaopiekować się - na skutek, znowu, przypadku - Daniel Koch (przypadkowa zbieżność nazwisk?), przebywający czasowo w Poznaniu biznesmen, mężczyzna w sile wielu, niezależny, niechcący się wiązać, przekonany o sobie i żyjący dla siebie. Traf również chce, że Kamila, jako jedyny, choć niewidzący świadek, jest w stanie rozpoznać mordercę. O tym policja, na skutek splotu rozmaitych przypadków (znowu) dowiaduje się jednak dosyć późno. W ogóle cała praca policji występuje tu tylko marginalnie, gdzieś tam za kulisami przedstawienia, które dzieje się na zupełnie innej scenie. Owszem, jest jakiś anonimowy zasmarkany policjant, jest jakaś w miarę bystra, choć nie mniej anonimowa psycholożka, jest prokurator, też bez imienia, któremu wszystko ładnie układa się w jedną całość, więc nie widzi powodu, by drążyć dalej i głębiej. Cała ta historia, całe śledztwo zresztą, potoczyłoby się zupełnie inaczej, gdyby nie... przypadek. I zaniechanie. Bowiem z wtrącanych tu i tam niewielkich urywków dowiadujemy się, że zbrodnia ta wcale nie była tak anonimowa i niewyjaśnialna, jak mogłoby się zdawać. Tu i tam ktoś coś zauważył, dostrzegł, usłyszał. I zapomniał, wymazał z pamięci. Uznał za nieważne. I tak, to co zapoczątkował zwykły kamyk, przeradza się w lawinę wydarzeń, która zagraża również... Kamykowi.

Intryga kryminalna, z jej umotywowaniem, z wątkiem niewidomego świadka, do odkrywczych na pewno nie należy, ale nie mogę się oprzeć wrażeniu, że stanowi tylko tło do pokazania czegoś innego: dwóch odrębnych światów, ścierających się z sobą w dramatycznych okolicznościach, świata Daniela Kocha, widzącego i zapatrzonego w siebie dorosłego mężczyzny i Kamili, niewidomej, acz wiedzącej wiele, apodyktycznej i dość suwerennej dojrewającej osóbki, umiejętnie manipulującej otoczeniem. I w tym tkwi moc tej książki, ukryta w precyzyjnie nakreślonych portretach dwóch głównych postaci (pomijam tu mdławą osobę matki, która chyba się autorce nie udała - a może właśnie taka miała być?), w zgrabnych, nasączonych humorem dialogach, w trafnych obserwacjach z życia wziętych.

Żeby nie było, że narracja gubi się w jakichś poplątanych nieokreślonych rozpsychologizowanych dywagacjach, należy nadmienić, że miejscami robi się ostro i dynamicznie, z porwaniami, bardzo męskimi akcjami, mordobiciem i tym podobnych. Jest też trochę rozkosznych stereotypów - postać geja fryzjera, choć sztampowa, dodała powieści smaczku, podobnie już mniej śmieszna postać tego typa od zabijania i jej puszczającej się laski. Ot, polskie klimaty i klimaciki.

Na plus poczytuję piękny język, pełen trafnych, precyzyjnych określeń, jakże inny i bardziej ożywczy niż niektóre z drewnianych i sztywnych tłumaczeń - dla operujących słowem zawodowo źródło nieocenionych inspiracji, dla zwykłego czytelnika rzecz może niewidzialna, przezroczysta, którą dostrzeże może tylko po tym, że przekmnął się po tekście jakoś gładziej i przyjemniej niż gdzie indziej.

Czy "Kamyk" jest objawieniem, które przewróci do góry nogami polskie zagłębie kryminałów? Raczej nie. Ale dostrzegam tu solidne rzemiosło, nietypowe zarysowanie akcji i frapujące postacie, których starcie budzi refleksje o inności, izolacji i kompatybilności naszych, niekiedy bardzo odrębnych światów. I już dla samego Kamyka, miotającego przekleństwa w stylu "i tak zdechniesz" oraz "śmierdzisz, chyba nigdy nie zmieniasz gaci", warto do tej książki zajrzeć.

Pierwsze zdanie: "Potem pamiętała tylko, że minął ją jakiś mężczyzna."

Gdzie i kiedy: Poznań, współcześnie

W dwóch słowach: nietypowa i zastanawiająca

Dla kogo: dla miłośników polskich realiów i silnych portretów psychologicznych

Ciepło / zimno: 63°

Książkę przeczytałam w ramach wyzwania Anety "Czytamy kryminały".