Marie Hermanson "Himmelstal" (Rajska dolina) - niebo czy piekło?...

Wydawnictwo: Insel Verlag
Tytuł oryginału: HimmelsdalenData premiery: 12.03.2012
Liczba stron: 427
Cena: 14,99 euro

"Rajska dolina" mnie oczarowała. Wgryzałam się w tę opowieść, dziwiąc się coraz bardziej, jak to się stało, iż umknęła mi pisarka tak kunsztownie władająca sztuką wprowadzania w błąd i subtelnego, nienachalnego budowania atmosfery grozy. Hermanson?... Nowa gwiazdka na skandynawskim nieboskłonie? Raczej nie, Hermanson nie jest debiutanką, nawet w Polsce wydano już jedną jej powieść. Czyli niezauważony talent - takie też bywają. Już zaczęłam murować w myślach cokolik, na którym zamierzałam ustawić moją nową ulubioną Szwedkę, już topiłam w tygielku metale na brązowy pomniczek, kiedy niepostrzeżenie, nie wiadomo kiedy, ruck-zuck, jak mawiają Niemcy, dotarłam do finału. A wtedy...

Nie, chwila, moment. Pozostańmy przez chwilę przy zachwytach. Historia rozpoczyna się tak jak lubię: zwyczajnie, ale frapująco. Daniel dostaje list od brata. Z Maxem nie łączy go zbyt wiele, oczyście poza wspólnym DNA, grupą krwi i rodzicami, jak na jednojajowe bliźnięta przystało. Ba, Daniel nigdy przedtem nie dostał od brata żadnego listu. List nie został wysłany w piekle, jak wydało mu się przez ulotny moment, kiedy zobaczył stempel (Helvetia a nie Helvete, co znaczy piekło po szwedzku). Nie, Max przebywa w Szwajcarii, w luksusowej klinice leczącej syndromy wyczerpania zawodowego i inne cywilizacyjne plagi. W urokliwej atmosferze Alp, w spokojnym odosobnieniu pacjenci o odpowiednio grubym portfelu mogą tu kurować poharataną psyche i dochodzić do siebie po rozmaitych przejściach. Max proponujhe bratu, by ten odwiedził go w klinice, łącząc rodzinną wizytę z kilkudniowym odpoczynkiem. Na jego koszt. Daniel przyjmuje propozycję - dorabiający na etacie nauczyciela tłumacz nie zarabia kokosów, wie, że wkrótce straci pracę, więc skuszony wizją paru dni w miłym otoczeniu udaje się do Rajskiej Doliny. 

Okładka wydania polskiego, Amber 2013

Na miejscu jest zaskoczony dobrym stanem psychicznym Maxa - ten od dawna cierpiał na zaburzenia maniakalno-depresyjne, jednak pobyt w klinice wyraźnie dobrze na niego działał. Już następnego dnia po przyjeździe brat wyjawia mu jednak prawdziwy powód zaproszenia: zwraca się do niego z prośbą o pomoc. Pobyt w klinice kosztuje, on zaś, by móc go opłacić, musi dotrzeć jakoś do pieniędzy, które... zarobił niezupełnie legalnie. W dodatku ma długi u mafii, która grozi, że zemści się w okrutny sposób na jego narzeczonej, jeśli ich nie ureguluje. Sęk w tym, że Max nie może wyjechać z kliniki, nie zapłaciwszy uprzednio za leczenie i pobyt. Ma jednak gotowy plan: chce, by brat na kilka dni wskoczył w jego rolę - wszak są bliźniakami, a jeśli Daniel zgoli brodę, zaś Max doklei sobie sztuczną, nikt nie dostrzeże sztuczki. Po kilku dniach Max wróci do Szwajcarii z pieniędzmi i będzie po kłopocie. Daniel się waha. Kiedy następnego dnia się budzi, Maxa już nie ma. Znika, zabierając jego portfel, rzeczy, paszport. Danielowi nie pozostaje nic innego, jak podjąć grę. Ale Max nie zjawia się po paru dniach, jak obiecywał. A klinika okazuje się czymś zupełnie innym, niż mu się wydawało...

Niby taki prosty trick, ale jakie otwiera możliwości! Hermanson wykorzystuje to w pełni. Jakże cudownie wprowadza drobne elementy budujące napięcie, jak umiejętnie gra z emocjami, zdradzając peu à peu detale, zaznaczając ścieżki, którymi zamierza poprowadzić czytelnika, nie zdradzając zbyt wiele, nie spiesząc się z uniesieniem zasłony tajemnicy. Alpejska dolina, emanująca początkowo błogim ciepłem, stopniowo przestaje być bezpieczną macicą, a staje się pętlą, zaciskającą się w śmiertelnym skurczu. Jasne, sporo podobnych motywów gdzieś już w literaturze się pojawiło. Hermanson umiejętnie czerpie z obfitych pokładów gatunku, przypomina gęstą atmosferę "Lotu nad kukułczym gniazdem", bawi się wątkami "Wyspy skazańców" - niektórym mogą nasunąć się nawet skojarzenia z "Bielszym odcieniem śmierci" - i robi to ze znawstwem. Pierwsza faza pobytu Daniela w Rajskiej Dolinie, kiedy ani on, ani czytelnik nie zna jeszcze prawdziwej natury tej instytucji, to wyrafinowany, subtelny thrill jakich mało, a Hermanson wyciska maksimum z wykreowanej sytuacji. 

A jednak pary nie wystarcza na finalną eksplozję i worek flaczeje, wydając z siebie ledwie żałosny piard. W przedfinalnym amoku autorka sięgnęła chyba do złej szuflady, a z niej zamiast szlachetnych ozdób wysypało się tanie, plastikowe badziewie, tandeta i bazar. Jakieś wszczepione chipy, jakieść katakumby, jakiś doktor Mengele - czego tu nie ma! Niektóre z wrzuconych tu hojną ręką wolt sprawdziłyby się w scenariuszu trzeciorzędnego thrillera, ale nie tu, w tej wypieszczonej, stonowanej, kameralnej scenerii, nie w tej wwizji, której siła polegała na niedopowiedzeniu, umiarze, na tym, co niewidzialne, podprogowe, nieoczywiste. To nie ta bajka, pani Hermanson, nie ta bajka. 

Kolejna powieść z niewykorzystanym potencjałem, znakomity początek, dobra intryga i zero pomysłu na finał. Hermanson, siadaj, trója. No dobra, dodaję parę punktów za zdecydowanie dobre osiemdziesiąt procent książki. 

Pierwsze zdanie: "Kiedy przyszedł list, Daniel pomyślał, że został wysłany z piekła."

Gdzie i kiedy: niedostępna dolina w szwajcarskich Alpach, współcześnie

W dwóch słowach: klaustrofobia i psychopaci

Dla kogo: dla miłośników subtelnie budowanego napięcia i tych, którzy nie przejmują się sztampowymi woltami

Ciepło / zimno: 64°

Książkę przeczytałam w ramach wyzwania Book-Trotter u Kasi z Kącika z Książką.